فرسودگی شغلی یا Burnout، به عنوان یکی از مشکلات روزافزون در دنیای کار و حرفه‌ای شناخته شده است. این پدیده به حالتی اشاره دارد که فرد به دلیل فشارهای مستمر کاری، از لحاظ جسمی، روحی و احساسی خسته می‌شود و توانایی او در انجام وظایف کاهش می‌یابد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) فرسودگی شغلی را به عنوان یک "پدیده شغلی" تعریف کرده است که شامل خستگی مفرط، کاهش اثربخشی حرفه‌ای و احساس ناکامی یا جدایی از کار می‌باشد. در این مقاله به بررسی عوامل ایجاد کننده فرسودگی شغلی، مشاغل در معرض این پدیده، آمارهای جهانی و روش‌های مقابله با آن می‌پردازیم.

تعریف فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی، برای اولین بار در دهه ۱۹۷۰ توسط هربرت فرودنبرگر (Herbert Freudenberger) معرفی شد. وی آن را به عنوان وضعیتی توصیف کرد که افراد در مشاغل با استرس‌های بالا و تعاملات اجتماعی مداوم، احساس خستگی، ناامیدی و ناکامی را تجربه می‌کنند. فرسودگی شغلی در اصل به دلیل فشارهای روانی و عاطفی مداوم در محیط کار ایجاد می‌شود و بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر مستقیم دارد.

سه عنصر اصلی فرسودگی شغلی

1. خستگی مفرط: حالتی از خستگی شدید و مداوم که به استراحت کوتاه‌مدت پاسخ نمی‌دهد.
2. جدایی عاطفی از کار: احساس نارضایتی، بی‌تفاوتی یا حتی بیگانگی از شغل.
3. کاهش بهره‌وری: کاهش قابل توجه در کارایی و اثربخشی حرفه‌ای.

آمارهای جهانی فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی یک مشکل جهانی است که طیف وسیعی از مشاغل و صنایع را در بر می‌گیرد. بر اساس آمارهای جهانی ارائه شده توسط Gallup در سال ۲۰۱۹، تقریباً ۷۶٪ از کارمندان در سراسر جهان به نوعی از فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند. از این میزان، ۲۸٪ از کارکنان به طور مرتب دچار فرسودگی شغلی شده‌اند و ۴۸٪ دیگر به طور گاه به گاه با این مسئله مواجه می‌شوند.

در ایالات متحده، بر اساس گزارش ارائه شده توسط "انجمن روان‌شناسی آمریکا" (APA)، ۴۰٪ از کارکنان احساس می‌کنند که کارشان منبع اصلی استرس در زندگی‌شان است و ۴۴٪ از کارکنان به دلیل این فشارها، دچار مشکلات مرتبط با سلامت روان می‌شوند. همچنین طبق یک مطالعه در اتحادیه اروپا، بیش از ۲۲٪ از کارکنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از علائم فرسودگی شغلی رنج می‌برند.

مشاغل با بیشترین خطر فرسودگی شغلی

1. حرفه‌های پزشکی و بهداشت: پزشکان، پرستاران و کارکنان درمانی به دلیل ساعات کار طولانی، مواجهه مداوم با بیماران و موقعیت‌های استرس‌زا، بیشتر از سایرین در معرض فرسودگی شغلی هستند. بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸، ۴۲٪ از پزشکان علائم فرسودگی شغلی را گزارش کرده‌اند.

2. معلمان و مربیان: فشارهای مرتبط با آموزش و تربیت دانش‌آموزان، برنامه‌های درسی سنگین و ارتباطات مداوم با والدین و مدیران، معلمان را در معرض خطر فرسودگی شغلی قرار می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که ۲۵٪ از معلمان علائم شدیدی از این پدیده را تجربه می‌کنند.

3. فناوری اطلاعات (IT): مشاغل فناوری اطلاعات به دلیل تغییرات سریع تکنولوژی، فشارهای پروژه‌ای و مسئولیت‌های سنگین مانند مدیریت امنیت داده‌ها، یکی از بیشترین میزان‌های فرسودگی شغلی را دارند. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۹، ۵۸٪ از متخصصان فناوری اطلاعات دچار علائم فرسودگی شغلی هستند.

4. کارکنان بخش مالی: فشارهای مالی، ساعات کار طولانی و رقابت‌های داخلی در بانک‌ها و موسسات مالی، افراد شاغل در این حوزه را در معرض فرسودگی شغلی قرار می‌دهد.

5. مشاغل خدماتی و پشتیبانی مشتری: کارکنانی که به طور مستقیم با مشتریان سروکار دارند (مانند کارمندان مراکز تماس) نیز به دلیل فشارهای احساسی و نیاز به پاسخگویی مداوم، در معرض خطر بالای فرسودگی شغلی هستند.

عوامل اصلی ایجاد فرسودگی شغلی

عوامل متعددی در ایجاد فرسودگی شغلی نقش دارند که شامل فاکتورهای فردی و محیطی می‌شوند. در زیر به برخی از این عوامل پرداخته می‌شود:

۱. فشار کاری بیش از حد

حجم کاری زیاد و زمان کاری طولانی یکی از مهم‌ترین دلایل فرسودگی شغلی است. زمانی که افراد به صورت مداوم تحت فشار قرار می‌گیرند تا بدون استراحت کافی کار کنند، احساس خستگی مداوم و فرسودگی در آن‌ها ایجاد می‌شود.

۲. عدم تعادل بین کار و زندگی

کارمندانی که نمی‌توانند تعادل مناسبی بین کار و زندگی شخصی خود برقرار کنند، بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار می‌گیرند. زمانی که فشارهای شغلی به حدی زیاد می‌شود که دیگر زمانی برای تفریح یا استراحت باقی نمی‌ماند، فرسودگی به سرعت بروز می‌کند.

۳. عدم کنترل و خودمختاری در کار

زمانی که افراد احساس کنند هیچ کنترلی بر تصمیم‌گیری‌ها یا روش انجام کار خود ندارند، انگیزه آن‌ها کاهش یافته و به سمت فرسودگی می‌روند.

۴. حمایت ناکافی از سوی مدیران و همکاران

عدم حمایت کافی از سوی مدیران و همکاران، یکی دیگر از عوامل اصلی در بروز فرسودگی شغلی است. کارمندانی که احساس می‌کنند تنها هستند یا بازخورد مثبتی از عملکرد خود دریافت نمی‌کنند، به سرعت دچار فرسودگی می‌شوند.

۵. محیط کاری ناپایدار یا سمی

محیط‌های کاری ناپایدار و سمی، جایی که رقابت‌های ناسالم، نزاع‌های داخلی یا عدم امنیت شغلی وجود دارد، از دیگر عوامل تسریع کننده فرسودگی شغلی هستند.

راهکارهای مقابله با فرسودگی شغلی

راهکارهای متعددی برای مقابله با فرسودگی شغلی وجود دارد که شامل مداخلات فردی و سازمانی می‌شود. در زیر به برخی از این راهکارها اشاره می‌شود:

۱. بازنگری در سبک زندگی

یکی از اولین گام‌های مقابله با فرسودگی شغلی، بازنگری در سبک زندگی فرد است. افرادی که به دلیل کار مداوم فرصتی برای تفریح، ورزش یا استراحت ندارند، باید به برنامه‌های خود تنوع بدهند. داشتن یک سبک زندگی سالم شامل ورزش منظم، تغذیه مناسب و خواب کافی می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.

۲. حمایت اجتماعی و همکاری

ایجاد یک شبکه حمایتی در محیط کار می‌تواند به کارمندان کمک کند تا احساس تنهایی کمتری کنند. همکاران و مدیران می‌توانند با برقراری ارتباطات مثبت و مؤثر و ایجاد یک محیط کاری حمایتی، از فرسودگی شغلی جلوگیری کنند.

۳. استراحت‌های کوتاه مدت و زمان‌های آزاد

توقف کوتاه مدت در طول روز برای استراحت‌های کوتاه یا حتی تمرینات ساده تنفسی می‌تواند به فرد کمک کند تا از فشار کاری کاسته و احساس خستگی خود را کاهش دهد.

۴. ایجاد تعادل بین کار و زندگی

کارمندان باید به ایجاد تعادل بین کار و زندگی شخصی خود توجه داشته باشند. برنامه‌ریزی برای زمان‌های استراحت و تفریح می‌تواند به کاهش استرس‌های کاری کمک کند و انگیزه فرد را برای ادامه کار افزایش دهد.

۵. مداخلات روان‌شناختی

در مواردی که فرسودگی شغلی به حالت‌های جدی‌تری مانند افسردگی منجر شده است، مشاوره و مداخلات روان‌شناختی می‌تواند مفید باشد. این مداخلات شامل تکنیک‌های مدیریت استرس، رفتار درمانی شناختی و حتی در مواردی درمان دارویی می‌شود.