چرا شناخت راکت اینترنت مهم است؟

درک نقش راکت اینترنت (Rocket Internet) در اکوسیستم استارتاپی، به‌ویژه در خاورمیانه و ایران، ضروری است. این شرکت آلمانی که به عنوان یک غول تجارت الکترونیک شناخته می‌شود، نه‌تنها در بازارهای جهانی بلکه در ایران نیز تأثیرات قابل‌توجهی داشته است.

تقریباً در سال ۱۳۹۲، شرکت راکت اینترنت با همکاری شرکت MTN آفریقای جنوبی (سهامدار ۴۹ درصد از ایرانسل) اقدام به تأسیس یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک به نام Middle East Internet Holding (MEIH) کرد.
هدف از این همکاری، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های خاورمیانه، با تمرکز بر تجارت الکترونیک بود.

راکت اینترنت در استراتژی خود، بازار خاورمیانه و آفریقا را به عنوان دو فرصت طلایی سرمایه‌گذاری شناسایی کرده و بر همین اساس، شرکت‌های متعددی را در این مناطق راه‌اندازی کرده است. در ایران نیز، گروه اینترنت ایران تحت عنوان هلدینگ روماک فعالیت می‌کند که بسیاری از استارتاپ‌های مهم کشور را تحت پوشش قرار داده است.

این شرکت 60 کسب‌وکار را در 100 کشور کنترل می‌کند و سالانه حدود 72 میلیون یورو  درآمد دارد.(درآمد در سال 2019 تخمین زده شده)
با ورود به سایت این شرکت، عبارتی چشمگیر به چشم می‌خورد:
«بزرگ‌ترین مرکز رشد اینترنتی دنیا»
اما در عمل، بسیاری از کارشناسان این شرکت را یک کارخانه تولید شرکت‌های استارتاپی می‌دانند که عمدتاً بر کپی‌برداری از مدل‌های موفق تمرکز دارد. به همین دلیل، شناخت آن و بررسی اثراتش بر اکوسیستم استارتاپی، امری ضروری است.

چرا حضور شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت در ایران اشتباه بود؟

۱. ایجاد رقابت ناسالم و تضعیف استارتاپ‌های داخلی

شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت، با ورود به بازارهای نوظهور و استفاده از سرمایه کلان، موجب حذف استارتاپ‌های کوچک‌تر و مستقل می‌شوند. این مدل، رقابت را ناعادلانه کرده و بسیاری از کسب‌وکارهای بومی را از مسیر رشد بازمی‌دارد.

در ایران، نمونه بارز این روند در حوزه حمل‌ونقل آنلاین، ورود اسنپ بود.
اسنپ که با حمایت مالی راکت اینترنت و MEIH شکل گرفت، با استراتژی تخفیف‌های شدید و سرمایه‌گذاری‌های کلان، رقابت را برای سایر شرکت‌های محلی مانند تاکسی‌یاب و کارپینو بسیار دشوار کرد.
به دلیل این سیاست‌ها، بسیاری از رقبای کوچک‌تر، یا از بازار حذف شدند و یا به حاشیه رانده شدند، درحالی‌که اگر این سرمایه‌گذاری‌ها به‌صورت داخلی انجام می‌شد، می‌توانستیم شاهد رشد پایدارتر و متنوع‌تری در این صنعت باشیم.

۲. خروج سرمایه از کشور و وابستگی به سرمایه‌گذاران خارجی

یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی حضور شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت، خروج سرمایه و ایجاد وابستگی اقتصادی به سرمایه‌گذاران خارجی است.

چگونه این اتفاق افتاد؟
🔹 در سال ۱۳۹۲، راکت اینترنت با همکاری شرکت MTN (سهامدار ۴۹ درصدی ایرانسل)، Middle East Internet Holding (MEIH) را تأسیس کرد.
🔹 این هلدینگ در استارتاپ‌هایی مانند اسنپ، بامیلو و دیجی‌استایل سرمایه‌گذاری کرد.
🔹 اما درآمدهای این استارتاپ‌ها نه‌تنها در داخل ایران باقی نماند، بلکه به حساب‌های خارجی شرکت‌های سرمایه‌گذار منتقل شد.

به‌عنوان نمونه، MTN آفریقای جنوبی بارها در گزارش‌های مالی خود اعلام کرده که درآمدهای حاصل از ایران را به حساب‌های بین‌المللی خود منتقل کرده است. این موضوع نه‌تنها باعث خروج سرمایه شد، بلکه موجب شد که تصمیم‌گیری‌های کلان این استارتاپ‌ها نیز وابسته به سیاست‌های شرکت‌های خارجی شود.

۳. کنترل استارتاپ‌های ایرانی توسط شرکت‌های خارجی

سرمایه‌گذاری شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت، باعث شد که تصمیمات استراتژیک بسیاری از استارتاپ‌های ایرانی، نه بر اساس نیازهای داخلی، بلکه تحت سیاست‌های سرمایه‌گذاران خارجی اتخاذ شود.

نمونه موردی: اسنپ
📌 مدیریت کلان و تصمیم‌گیری‌های راهبردی اسنپ، به‌شدت تحت تأثیر سیاست‌های شرکای خارجی راکت اینترنت و MTN قرار گرفت.
📌 این شرکت برای توسعه مدل کسب‌وکار خود، نیازمند تزریق مداوم سرمایه خارجی بود، که این امر باعث وابستگی شدید آن به سرمایه‌گذاران بین‌المللی شد.
📌 درصورتی‌که شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت تصمیم به خروج از بازار ایران بگیرند، کل سیستم کسب‌وکار اسنپ و شرکت‌های وابسته به آن با بحران مدیریتی و مالی مواجه خواهد شد.

در مقابل، اگر اسنپ بر اساس مدل‌های سرمایه‌گذاری داخلی توسعه پیدا می‌کرد، امروز شاهد استقلال بیشتری در تصمیم‌گیری‌های راهبردی آن بودیم.

۴. افزایش بی‌ثباتی در بازار استارتاپی ایران

🔹 راکت اینترنت به‌طورکلی به استراتژی ورود و خروج سریع از بازارها شهرت دارد.
🔹 در بسیاری از کشورها، این شرکت پس از ایجاد یک بازار انحصاری، سهام خود را به سرمایه‌گذاران دیگر فروخته و از بازار خارج شده است.
🔹 چنانچه این الگو در ایران نیز تکرار شود، بسیاری از استارتاپ‌های وابسته به راکت اینترنت، از جمله اسنپ، ممکن است با بحران مدیریتی و مالی شدیدی روبه‌رو شوند.

❗ این بی‌ثباتی، اکوسیستم استارتاپی ایران را به خطر می‌اندازد و باعث می‌شود که کسب‌وکارهای ایرانی، به‌جای تمرکز بر رشد پایدار، همواره نگران خروج سرمایه‌گذاران خارجی باشند.

چگونه می‌توان از آسیب‌های این مدل جلوگیری کرد؟

۱. تقویت سرمایه‌گذاری‌های داخلی

✅ باید سرمایه‌گذاری‌های داخلی را تقویت کرد تا استارتاپ‌ها به سرمایه‌گذاران خارجی وابسته نشوند.
✅ حمایت از سرمایه‌گذاران بومی و ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری داخلی، می‌تواند جایگزینی مناسب برای ورود سرمایه‌های خارجی باشد.

۲. حمایت از استارتاپ‌های نوآور بومی

✅ دولت و نهادهای اقتصادی باید از استارتاپ‌های بومی که دارای نوآوری هستند، حمایت کنند.
✅ ارائه تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و حمایت زیرساختی، می‌تواند انگیزه نوآوری را در کسب‌وکارهای ایرانی تقویت کند.

۳. اعمال قوانین سخت‌گیرانه‌تر بر سرمایه‌گذاری‌های خارجی

✅ بسیاری از کشورها قوانینی برای کنترل سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه‌های حساس دارند. ایران نیز باید قوانین سخت‌گیرانه‌تری در این زمینه وضع کند تا شرکت‌های خارجی نتوانند از اکوسیستم استارتاپی سوءاستفاده کنند.

۴. توسعه زیرساخت‌های استارتاپی مستقل

✅ با ایجاد مراکز رشد استارتاپی و شبکه‌های حمایتی، می‌توان یک اکوسیستم پایدار برای کسب‌وکارهای داخلی ایجاد کرد.

شرکت‌هایی مانند راکت اینترنت، با ایجاد رقابت ناسالم، خروج سرمایه از کشور و کنترل بازار استارتاپی توسط سرمایه‌گذاران خارجی، آسیب‌های جدی به اقتصاد دیجیتال ایران وارد کرده‌اند.
نمونه موردی اسنپ نشان می‌دهد که چگونه این نوع سرمایه‌گذاری‌ها، موجب وابستگی شدید استارتاپ‌های ایرانی به سرمایه‌گذاران خارجی شده است.

برای جلوگیری از تکرار این اشتباه، لازم است سرمایه‌گذاری‌های داخلی تقویت شود، حمایت از استارتاپ‌های بومی افزایش یابد و قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای مدیریت سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران اعمال گردد.